Kalantor

Kalantor,

İşin açığı Türkçe'de kaynağı tesbit edilmemiş kelimelerden çok, anlamı bilindiği sanılanlar ve okuyucuya bir önceki sözlüklerden  kopya kolaycılığı ile yanlış köken sunulanlar daha bir problem teşkil ediyor.

Kalantor, bütün Kürdler ve de Türk/Türkmenlerce bilinen, kullanılan bir kelimedir demek mümkün.

Kalantar, galontor, kalantor, ğalantor vb., telaffuzlarla.

Bir noktaya dikkat çekeyim; Avrupalı bir lisana ait olduğu yazılıp çizilen ve eski zamanlardan beri mevcut bir kelime, eğer Anadolu'da ki Türk  ( yani Türk olanlar, ''benim atam Dobruca'ya Yozgat'tan gitmiş'' çiler değil !)  köylüler/kasabalılarca kullanılagelmişse, dikkat edilsin.Çok büyük ihtimalle sanıldığı gibi bir Avrupa lisanına ait olmayabilir...Keşkül/ kaşkol gibi, zira keşkül'ü  yazılışı itibariyle kaşkol okumak ve telaffuz etmek te mümkün, nitekim de öyle olmuş.
Makalem mevcut bu kelimeye dair.

Evvela Türkçe sözlükler de  kalantor için yazılanlara bakalım.

Red House. kalantor:  İtalyanca halk dilinde ‘’ fat man well-to-do and important appearance.’’

Yani , önemli görünen ve tuzu kuru şişman biri.

Nişanyan da ise şöyle geçiyor:

‘’ "(argo)" [ Osman Cemal Kaygılı, Argo Lugatı, 1933]

kalantor: Zengini kibar, hatırlı adam.

~ İt galantuomo centilmen, kibar beyefendi § İt galante zarif, şık (~ Fr galant a.a. < Fr galer hoşça vakit geçirmek, iyi halde olmak +ent° ~ Ger *wala iyi, hoşnut ) + İt uomo adam (<< Lat homo a.a. )’’

Hiç alakası yok !

Medieval dönemlerde , belki de daha evvel, Arapça’nın ezici üstünlüğüyle Kürdçe ile dokuzuncu yy., itibariyle geliştirilen Dari-Farsça’ya girmiş, bu lisanlardaki kullanımına başlanan ve sonekleriyle üretilen kelimelerden biri bu.

 Kelimenin  kökeni Arapça Khal-Xal; bu kelime  insan vücudun da ‘’leke’’ yanında, asıl bir de ‘’dayı’’ anlamı da veriyor.

Michael L. Chyet’te, Kurmanji-English sözlüğünde Arapça  Xal(kahl)   için ,’’middle-aged, man of mature aged( orta yaşlı, olgun yaşlarda erkek,)’’ anlamlarını vermiş.

Bu Xal, Kürdçe’de çok yer etmiş, öyle ki sanki Aryan dillerinde  dayı kelimesi yokmuş gibi, Xal aynen alınmış ve hala dayı  olarak kullanılıyor.

Yetmez, ‘’~ Ar χāla(t) خالة [#χwl faˁla(t) mr.] teyze, annenin kızkardeşi < Ar χāl خال dayı ( bkz, Nişanyan sözlük)  alınmış.

Yani Xala(t,) Türkçe’de de Hala biçiminde olan ve aslında teyze anlamına gelen Arapça kelime, Kürdçe’de ise Xalte  biçimin de ve olmuş size teyze.

Sadece Xalo ve Xalte mi ?

Bir de Kal var, yukarıda verdiğim,aynı kelime ve yaşlı demek.

Farsça’da da, aşağıda nakledilene göre , Xal (dayı) biçiminde mevcut; elbette  Xala-Hala olarak zaten var ve aynen bu biçimde de  Türkçeye geçmiş, belli.

Xal-Kal için Farsça sözlükte ki anlamlar : 'A mole on the face.An uncle(by the mother).An excellent administrator or factor. A lord or master. the standard of an army.A striped Arabian garment.(...).''

• Suratta bir leke. Annenin erkek kardeşi. Mükemmel-kusursuz yönetici veya etkileyenlerden. Efendi veya amir,üstad. Bir ordunun flaması. Çizgili bir Arap elbisesi.

Ve, aynen Halı kelimesi de buradan geliyor,ve Türkçe’ye de Farsça’dan geçme,

Khali : ‘’ A large carpet.One mole ( on the face).A maternal uncle.A garment. A handsome man(...).''

• Büyük bir halı. Bir leke( suratta). Dayı.Giyecek.Bir yakışıklı adam vb.

Bu Xal-Kal, özellikle Kürdçe, ile Farsça ve elbette Türkçe’de epeyi bir anlama geldikten sonra, bu defa kelimeyi +an soneki verilmiş haliyle görüyoruz.

Kalan.

Farsça sözlük ne diyor  bakalım şimdi Kalan için : ‘’Large, great, big, grand, bulky. Elder.High.More.''

-Büyük, iri, yüce,ulu,cüsseli,yaşlı, fazla, yüksek.

Kelimemiz olan Kalantor’a ulaşmak için de Kürdçe ve Farsça’da bulunan isim yapan eklerden birine başvurmamız gerekiyor.

Bu da ‘’dar-tar’’ kelimesi.

Kürdçe ve Farsça’da  ‘’holder of ( her hangi bir şeyi veya kontrolünü)’’, ile ‘’possesser of , having ( sahibi olan, malik olan, kendinde bulunduran vb.)’’ anlamlarına  geliyor.

Kelime,oluyor  Kalan+tar , kalantar  sözlük şu anlamları veriyor : ‘’Bigger, greater, larger. The chief man( especially for life)in a town, in whose name everything is done.''

• Daha büyük, daha yüce, daha iri. Bir şehirde , hayat boyu her şeyin adına yapıldığı en önde gelen adam.

Kalan’a süperlative ( en, en çok, en üstün en en vb. arttırma) anlamı yanında, bizi asıl  ilgilendiren tarif-anlamı da veriyor, ‘’bir şehrin en önde gelen adamı , ya da bir tanesi,’’ diyelim.

Bu önemli kavramın tarihteki kullanımına dair bazı örnekler vereyim. 

Mesela IV. yüz yılın ikinci  yarısında Transoxiana’da güç ve iktidar çekişmelerinden  bir pasaj: ''As the greater number of the hordes and tribes proffered their allegiance to me, and acknowledged me as their (Kelantur) superior, Amyr Ilussyn became jealous, wishing to be himself the Sovereign.''

- Çok sayıda göçebe ve aşiretlerler  sadakat ve bağlılıklarını bildirip,beni kendilerinin  kalantor’u ( üstün şahıs) olarak kabullenince , Amir Illusin kıskandı ve  kendisi hükümdar olmak istedi.’’

Kalantor kelimesi burada idari bir anlamı da edinmiş görünüyor.

Bir başka misal : ‘’ Another, Omar Shaikh, chief [kalantar] of the Shulkarchi.’’

-Şulkarçı’nın kalantar’ı, reisi,lideri,önde geleni Ömer Şeyh.

Bir tane daha : ‘’ Kilan, or  rather Kilanter,is a sort of Mayor of towns of Persia.’’

 -''Kalantor, İran şehirlerinde bir nevi belediye başkanı gibi.''

Velhasılı   Kalantor kelimesinin ne İtalyanca halk dili, ne de şişmanlık, ne de Fransızca hoş vb., kelime ve anlamlarla alakası yok.
Kelime Persçe(Farsça).