Yezidi Reformist Ismail Bey'in Manifestosu

Nakledilene göre, Kafkasya ( Ermenistan-Gürcistan) Yezidi topluluklarının  seküler bir hanedan-soylusu Ebdi Beg'in oğlu İsmail Bey, yöredeki Yezidilerin talebi ve arzusu üzerine bu kısaca bahsi edilecek manifestoyu  kaleme alıyor.  Batılı kaynaklar 1908 yılındaki bu dini-sosyal manifestoyu farketmişler;  önce Dirr tarafından, 1917-18 yıllarında metnin Almanca tercümesi yayınlanmış.

Daha sonra da 1930 da  Furlani, Italyancasını yayınlamış. Ingilizcesi de bu her iki metne dayanıyor.

Yezidilik araştırmalarında ismi vaktiyle parlak olan Guest'e atfen denilebilir ki, metne  dair detaylı ve yoğun bilgi, bu değerli araştırmacının eserinde mevcut bulunuyormuş. Guest'e göre,  metin, Yezidi cemaatine yeni bir ruh vermek, canlandırmak için çaba sarfeden,  vaaz veren, kutsayan, bağışlar toplayan ve kendini bu misyona adamış bir reformcu  olan İsmail Bey'in zihnini yansıtıyordu.

Manifesto:

1) Biz,  cennetin, yer kürenin ve tüm canlıların yaratıcısı olan  tek bir yaradana inanırız.

2) Peygamberimiz  Ezid'dir.

3) Yezidilerin kitabı yoktur. Yaradan'ın sözleri, babadan oğula Gyli-e Azim  geleneğine göre  geçer.

4) Yezidilerin başka milletlerden olanlarla   ilişkilere girmesi  yasaklanmıştır. Aksi şekilde hareket edenler, yaradanın lanetine maruz kalırlar.

5)Yezidiler, diğer milletlere , yaradanın iradesiyle ahenkli, saygılı davranmalılar.

6) Yezidiler, Peygamber Ezid'in emrettiği kurallarla  yaradana hizmet etmeliler. Aksi takdirde, yaradanın laneti üzerlerine olacaktır.

7) Bir Yezidi, her hangi birinin yasal eşine( karısına) el koyamaz. Hiç bir Yezidi, bu alıkoyma fiiline yardımcı olamaz ve barınak temin edemez. Alıkonulan kadın,  kocasına geri gönderilmeli ve alıkoyan şahıs, Yezidi kanun-örflere göre yargılanmalıdır. Eğer kadın kocasına dönmeyi reddederse, toplumdan dışlanmalıdır.( aforoz)

8) Hiç bir Yezidi, anne ve babasının erkek kardeşlerinin ( amca-dayı) karısıyla evlenemez. Aksine harekette, yedinci madde geçerli olacaktır.

9) Yezidi ruhban sınıfı üç klan'dan oluşur; Şıx Hasan, Şıx Şems ve Şıx Obekir Şıxları...Her Şıx  , kendi klanından  kadınla evlenmelidir.

10) Pîr ler, iki klan'a ayrılırlar ; Pîrê Hosmamama ve Pîrê Pîrafata ile diğerleri Pîrê Omarkhale ve  diğerleri...Her Pîr, kendi klanindan kadınla evlenmelidir.

11) Dokuz ve onuncu maddelerde zikredilen klanlara ait din adamları, başka klan'dan kızlarla evlenirlerse, müridlerinden hediye alma hakkını kaybederler. Müridler böylelerini bir daha rahip sınıfından kabullenmez ve aralarından atabilirler.

12) Yezidi rahip sınıfından olmayan cemaat mensuplarına Mürid  denir. Bunların, rahip sınıfına mensup olanların kızlarıyla evlenme hakları yoktur. Ancak kendi aralarında evlenirler. Aksine hareket edilmesi halinde, şiddetli müeyyideler uygulanacaktır.

13) Tanrı, dünya ve tüm canlıları  altı günde yaratmış, yedincisinde de dinlenmiştir. Bu da Cumartesi'dir.( bu çok ilginç, zira Yezidiler normalde Çarşamba ve Cuma günlerini  tatil olarak kabullenirler; mamafih Meshefe Resh'e göre de Pazar, Çarşamba yerine ilk gün olarak zikredilmekteymiş)

Tatil gününü ihlal edenler ceza olarak Beş Ruble ödeyeceklerdir. Bu icraat, dinimizin gereklerini  müşahade etmekle görevli ve bölgelere   tarafımdan atanmış Kadı'larca yerine getirilir. Kadı tayin işlemim, Hükümetçe  ( yerel olanını da ekliyor) onaylanmıştır. Her Kadı, kendi ve sorumlu olduğu bölgenin ismini taşıyan bir mühüre sahiptir.

14) Hiç bir Yezidi, sadakatsizliğini ispat etmedikçe, karısını boşayamaz, yani en az üç şahidin huzurunda...Suçun işlenmesi durumunda  kabahatli, şiddetle cezalandırılacaktır.

15) Bir Yezidi oğlunu evlendireceği sözü verir ve gelinin başlığını ( gelin parası ) ödeyemezse, gelini kendi babasının evinde üç yıldan fazla tutamaz.

16) Başlık parası yüz ruble'den fazla olamaz. Eğer biri bu rakamdan fazlasını almışsa, aradaki fark bölge Kadısına iade edilir. Kusurlu  cezalandırılacaktır.

17) Bir dul gelinin başlık parası, kırkbeş-elli rubleden fazla olmayacaktır. İhlal halinde, kabahatli cezalandırılacaktır.

18) Yezidilerin faiz karşılığı borç para vermeleri, kesinlikle yasaktır.

19)Faizcilik kesinlikle yasaktır.

20) Çarşamba günleri cinsel ilişkiye girmek, banyo yapmak ve iç çamaşırı ( don)  değiştirmek men edilmiştir. Çünki İblis Çarşambayı kimse önceden haber veremez.

21) Yezidi rahipler  mutlaka sakal koyvermelidirler. Eğer yapmazlarsa, müridler onları din adamı olarak görmez ve hediye vermezler.

22) Hırsızlık kesinlikle men edilmiştir. Denildiği gibi  "sol el, sağ elin işini görmemelidir. "  Hırsızlar mutlaka otoritelere teslim edilmelidir. Çalıntı malları satın alanlar şiddetle cezalandırılacaktır.

23) Yezidiler, diğer halklar ve insanlara dürüst olmalıdırlar, onları yaralamamalı veya mallarını onlardan habersiz kullanmamalıdırlar. Suçlu bir insan, yaradanın lanetini üzerine çeker.

24) Yezidiler, bulundukları ülkenin kanunlarına itaat etmelidirler.

25) Her Yezidi köyünde mutlaka bir Çavuş bulunmalıdır. Bir Yezidi vefat ettiğinde Çavuş, yedi gün oruç tutmalı ve mezarının başında Qawl icra etmelidir.

26) Her Yezidi köyünde üç kişi  bu örflerin uygulanışını denetlemek için atanmalıdır. Görevlilerin ihmali , yaradanın lanetine maruz kalacaktır.

27) Bir Yezidi, yalan yere yemin etmeyecektir. Bu kuralı ihmal eden, şiddetle cezalandırılacaktır. Yemin metni ( teksti) , Yezidi inancıyla ahenkli olarak tarafımca belirlenecektir. Yezidiler,yeminlerini-andını yazar,  hazırlarken, kendi alfabemiz olmadığından, diğer milletlerinkini kullanabilirler.

28) Bir mülkün ayrılması ve bölünmesine dair işler, bölge Kadısına havale edilecektir.

29) Her Yezidi, vefat etmiş yakınları için sene de bir defa, anma yemeği vermelidir.

30) Yezidiler okullar inşa etmeli ve çocuklarını bilim ve lisan öğrenmeye yöneltmelidirler.

31) Okulların , ruhani ve moral nezareti, kendilerini aynı zamanda dünyevi işlerle de meşguliyeti bulunacak olan bölge Kadı'larının ödevidir.
-----------------------------------------------------------------------------

Metin incelendiğinde, içeriğinin Yezidiliğin dünyevi işlerine ayrılan bir kurallar manzumesi olduğu görülecektir. Aynı zamanda, bu antik inanç mensuplarımızın, asırlar boyunca  içinde yaşadıkları  farklı sosyal ve dini köklere dayalı ve esasen pratik anlamda,  kendileri için de el mahkum  geçerli kılınan hukuk anlayışlarına karşı oluşmuş mukadder çaresizliklerini de sezmek mümkün...

Metin de, Peygamber olarak Ezid ismi veriliyor.

Gerçi gelenekte Ezid ve Sultan Ezi isimleri kullanılıyor ama  sanki metinde daha farklı bir ruhani görev yüklenmiş.

Yezidilikte,  Musevi, Hristiyan, Islam ve  Zerdüştilik  gibi  güçlü ve yaradanın felsefi doktriniyle donatılmış,  bazı devlet aygıtlarınca resmi olarak ilan edilmiş dinlerin peygamberlerine tekabül eden bir fani şahıs yok  aslında...

Yani, Şix Adi var ama  daha çok büyük bir din alimi, dini önder gibi algılanıyor.

Belki de Merkez, yani Lalesh'ten uzaklaştıkça, onun geniş bir çemberinde kalanlar ile Kafkasya Yezidilerinin kendisine ruhani değer atfetmelerinde  bazı farklılıkları da müşahade etmenin mümkün olduğu yazılıyor.

Şix Adi'ye yönelik asırlardır uygun görülen  ilahi vasıflar, yerini daha çok bir din aliminin  profiline  bırakıyor gibi...

Zaten, coğrafyalar arasında  beliren kopukluklardan kaynaklanan iletişimsizliğin verdiği yorum farklılıkları,  soykırımların korkunç neticelerinden biridir.

Bu metin elbette Yezidiliğin cosmogonisine pek ışık tutacak cinsten değil, yukarıda da belirttim zaten.

İlgilenenler için Batılı kaynak bol; ama sırları çözmek yine Kürdlere düşüyor. Çünki  bu sırların ayrıntıları Kürdlerin ruhunda mevcut;  kültürel dünyalarının dışa vurumuna  bazen sessizce  yansıyarak, varlıklarını o reaksiyonların  şekillenmesi ve tezahüründe sürdürüyorlar.

Metnin tercümesinde umarım belirgin bir hata yapmamışımdır, gerçi beni ilk Yezidi deklerasyonu kadar- daha uzun olmasına rağmen- pek yormadı.
Ama varsa bir yanlışlık, kusurum affolmaya...