Sultan Celaleddin Şah'ın Kürd Tarafından Öldürülmesi ile Tanrı ve Mengü Kelimeleri

Moğol  işgaliyle gelen korkunç yıkımı  topraklarımıza ve tüm bölgeye musallat etmeyi başaran şahıs, evvela Harzem'de   hakimiyet kurup, giderek  büyük bir alana hükmeden Türk köle hanedanından bir sultan olmuştu. Harzem, Anuş-Tekin ismi verilmiş bir Türk kölenin  soyundan Atsız/Utsuz'un kurduğu geliştirdiği devlet idi. Harzemden, Iran ve Anadolu ile Mısır'a kadar Türk genel adı altında aşağılanarak satın alınan muhtelif soydan köleler ile çocuklarının bir kısmının krallık kurabildiklerine dair çok önemli bir misaldir bu Harzem Şahlar (Gazneli Mahmud'da öyle). Daha sonra yukarıda ismini verdiğim Atsız / Utsuz'un soyundan Sultan Muhammed, bu Türkler her ne kadar İrani olarak yaşamışlarsa da, genel de savaşın orta yerinde saf değiştirme ve sözüne pek sadık olmama gibi bir geleneğe sahip bulunduklarını yine belli ederek ( bkz Talas'ta 751 Arap-Çin savaşı, Malazgirt, Melik Şah ile amcası Qavurt arasındaki savaş ta  olanlar vb., )  o sıralar  Çin'de kafataslarından  kuleler inşa etmek gibi kan dondurucu bir  meşgalesi olan  Cengiz Khan'a kalleşlik yapınca, Moğol'un  gözlerini İran ve ötesine dikmesine sebeb olmuştu.

Türk Muhammed kaçtı, Moğol Cengiz kovaladı.

En sonunda Sultan Muhammed Hazar'da bir adaya sığındı ve orada öldü.

Daha sonra yerine oğlu Sultan Celaleddin Şah geçti.

Sultan Celaleddin'in ise, farklı sebebler neticesi vuku bulduğu  nakledilmekle birlikte, bir Kürd tarafından Ahlat civarında öldürüldüğü üzerinde anlaşma var gibi ( Diyarbakır civarı da deniyor ama Diyarbakır o zaman bir bölge ismi). Kimileri cinayeti işleyen  Kürd'ü  Sultan Celaleddin'in kürküne göz diken bir eşkiya yazmış.

Bazıları ise, Kürd adamın Emir kardeşinin Sultan Celaleddin tarafından kalleşçe ve hunharca katledildiği, adamın da Sultan Celaleddin Şah'ı Yassı Çimen  savaşında ki yenilgisini müteakip gizlendiği yerde yakalayıp  öldürdüğü yorumunu yapmışlar.

1231 de cereyan eden bu savaşta, her ne kadar kredi hep Anadolu Rum Sutanı Alaaddin Keykubad'a verilse de, aslında savaşın galibinin zamanında '' Mezopotamya, Armenia ve Kurdistan'a'' hükmeden Eyyubi prens Malik Eşref, yani son tahlilde Kürdler, olduğu da yazılıyor.

Belli ki ortalık Kürd dolu ve muhtemelen de Sultan Celaleddin Şah, bir çok Kürd'ün canını Yassı Çimen savaşı öncesi yakmış olmalı.

Şimdi gelelim makalemizin başlığında yer alan Tanrı ile Mengü'ye.

Sultan Celaleddin Şah asıl bir de ''Mankoberti, Menküburti- Menkoberti vb.,'' formlarda transkribe edilen bir isim ya da ünvanla anılıyor.

Arap alfabesiyle şöyle yazılmış :        منكبرتي  = mnkbrt+i , yani bir tek sesli olarak son harf +i mevcut kelimede.

Anladığım kadarıyla genel de ve de özellikle eski MS ( manu script, el yazısı metin )  tekstlerde  Arapça ve Farsça'da kısa seslileri gösteren hereke ismi verilen noktalama işaretleri pek yazılmıyor. Dolayısıyla da okur, metnin kontekstine göre kelimeyi anlamakla yükümlü.

Fakat Arapça ya da Farsça metinlerde  ( hangisiyle yazılıyorsa) yabancı özel isim ve ünvanların müelliflerce bazen orjinal formlarıyla transkribesi problemli  ve dolayısıyla bunların da okunarak tesbiti  çok zor olabiliyor.

İşte burada da böyle bir husus mevcut gibi.

Gerçi ortalık bu alanda Batılı ve Türk uzman tarihçiden geçilmiyor.

Her bilinmeyeni Türk ve Türkçe ilan etmek için aralarında frene basmaksızın yarışıyorlar.

Ama sıra gerçek Türkçe olana gelince, nedense bir duraklama mı oluyor, nedir !

Bu isim  bence Menkiberdi / Mankoberdi , ya da  Menkü berdi  gibi...

Yani Türkçe ''Allah verdi/ sonsuz olan verdi vb., '' demek.

Tanrı-Tengri kelimesi Türkçe'de bildiğimiz ''kutsal yaratıcı, ilah,''  değil, ''gök , cennet ,'' anlamlarına gelir.

Gök ise ( Moğolca'da da aynı ''köke'')  ''mavi'' renktir sadece.

Gök yüzü ise Cumhuriyet uydurmasıdır.

Dolayısıyla ''çıktım gök yüzüne,''  ya da '' çıktım gök'e'' diye başlayan mısralı ya da içinde bu tür ifade  barındıran ve mesela 1400-1500-1800 vs de bilmem kim ozana ait diye takdim edilen şiirler varsa , hiç şüpheniz olmasın, kakalamasyon ve Cumhuriyet/İttihatçı uydurmasıdır.

Hangi kitleyi  hedeflediği ise malüm, ha bire yazıyorum zira.

Nişanyan sözlükte hem Tanrı-Tengri, hem de gök kelimelerinin anlamları doğru biçimde yazıyor son zamanlarda.

Ama Mengü'ye rastlamadım, daha henüz oraya gelmedik demek ki.

Belli ki Mengü ( ya da  Menke-Manko-Minke -Menkü vb.,formu)  ''İlahi, ölümsüz, her zaman var olan, ve giderek Yaratan,''  anlamlarına geliyor.

Mönkge  kelimesi Moğol dilinde de , ''ebedi,ezeli, ölümsüz, baki, sürekli,''  anlamlarına gelir.

Möngke (Mengü) Khan, yani Cengiz torunu ve Tuluy'un oğlu, bölgeye hükmeden İlkhan Moğol devletinin kurucusu Helagü'nün de abisi.

Haymana-Polatlı Havzasında Bazı Kürd Köyleri ve Modan Aşireti

Dışardan davulun sesi hoş gelir, değil mi ?

Asimilasyon öyle şiddetle dayatıldı ki, direnebilmek zordu. Üzerine asıl bir de kapitalizmin gelişmesi, makinalı tarıma geçiş ve zorunlu şehirleşme ilave edilince, Kürdlerin dayanma gücü kalmadı.

Dahası, Türkiye Cumhuriyeti ve Türklüğün Osmanlı'dan devraldığı Sünni-Hanefiliğin,  şehirlerde  bürokrasi eliyle beslenen  Türk-İslam ideolojisinin en önemli aparatı olması, yıkımı hızlandırdı.

Ortalıkta ne Kürdçe kaldı, ne de gelenekler.

Bu durumda elbette Kürdlerin tarihi hafızaları en büyük darbeyi yemiş oldu.

An itibariyle kimse son kalan yaşlıların aksanlarını bile bir yerlere görüntülü  kaydetmeyi düşünmüyor.

Varsa yoksa politika ve resmi Türk ideolojisinin arzusu da bu zaten.

Kürdleri haklı politik taleplerinde boğmak, lokal tarihleri ile lisan ve tabiatla bağlarını iyice çürütmek.

Başardılar elbette.

Emsallerim köylerinde vaktiyle atalarının kendilerine  tarif ettikleri tarla mevki , kurumuş dere yatağı, yıkılmış çeşme ile harabelerinin yerinde bile yel esen kalıntıların isimlerini de unutmuşlardır.

Kaydetmezler de... 

Hangimiz yaptık ki !

Bir müddet evvel yazmıştım. Mark Sykes daha 1900 başlarında Ankara'nın 30-40 km batısı ve demir yolu'nun kuzeyine serpilmiş  500 çadırdan müteşekkil kalabalık bir  Kürd Terikan aşireti koluna rastlıyor.

Nereden bakılsa, zamanın köylü toplumlarının ,  ortalamaları dikkate alındığında bize en azından 2,500- 3,000 arası bir nüfusu veriyor. Bu ise zamanın da en az on adet köy demektir !

Eğer 20 değilse !

Bir örnek vereyim ; Haymana'da Türk Şerefli köyü var. Sakinlerine sorun, bilmem nereden gelme hakiki ve en öp öz Türkmen boyu mensubu olduklarını söyleyeceklerdir.

Üstelik yanı başındaki Kürd köyleriyle alay da edeceklerdir.

Oysa bu köyün 1928 de ki ismi Kürd Şereflidir, zira bir tane de Kürd olmayan ve muhacir Şerefli köyü vardır, Gök göz gibi.

Devlet bu Kürd ismini Türk'e tahvil ettikten sonra, elbette kendilerine bir de gurur bahşetmiş oldu.

Ve en hakiki ve öp öz Türkmen oluverdiler 1928 den sonra.

Böylesi yüzlerle vardır, bulmak lazım.

Arkadaşlar Rışvan, Reşidirler...

Öyle tahmin ediyorum ki bu köyün civarın da  kendine Türkmen diyenler varsa, muhtemelen Kürddür. 

Belirteyim, Asyaikler kendilerini belli ederler. Muhacirler de  hem fizyonomik, hem de kültürel olarak anında tesbit edilir.

Yine muhacir olan Tatarlar ise tamamen ayırd edilirler ve diğer muhacirlerle birlikte zaten ülkeye geliş tarihleri bilinir, kendileri bilirler en azından.

Tekrar dönelim bahsi geçen Terikan Kürdlerine.

Demir yolunun kuzeyi diyor Mark Sykes.

Mesela bir Malı Köy var.

İsme dikkat çekeyim, Türkler anlamazlar ama Kürdler baksınlar.

Malı, ne malı ! 

Bu isim, Male / Mali /Male gibi,  ve muhtemelen bir Kürd ismi.

Birinin yeri, mülkü, malı diyor. Elbette bir de Mele var.

Eğer muhacir köyü değilse, ki etraf halihazırda Oğuz Türkmeni ilan edilmiş Çerkes köyleriyle dolu görünüyor.

Bir de Haymana'da Modan aşiretine bağlı köyler var.

Bunlara kah Kürd kah Türkmen denir.

Gerçekten de karışık köyler.
Mesela bir tanesi Rışvan/Reşi Kerpic arasında bulunan Saatli. Bu isim aslında Saat değil, bu konuya tekrar dönüş yapma imkanı bulduğumda işleyeceğim.
Bir tanesi Kara Süleymanlı, diğeri Çeltik. Çoğunluğunun Kürd olduğunu sandığım Toycayır, ile bir de galiba Katrancı ve Yamak köyleri de Modanlıydı.

Bu ahalinin ne olmadığını hemen söyleyebilirim.

Türk veya Türkmenlikle zerre alakaları yok.

Ama Kürd ile Moğol karışımı bu insanlar.

Bu Moğol elementi iyice derleyip, muhtelif makalelerle işleyeceğim ve her şey de hazır.  Ama bir başlangıç yapmış oluruz böylelikle. 

Modun ya da Modan biçimlerinde transkribe edilen kelime  Moğolca ''ağaç'' anlamına geliyor.  İsmin bu kelimeden kaynaklandığını iddia edebilirim ama hepsi bu.

Muhtemelen bir Kürd aşiret federasyonuyla birlikte göç ettiler, ya da daha sonra Kürdlerle karıştılar.

Köy isimleri üzerinde de çalışma yapmak gerekiyor.

Bakalım ne zaman.

Halil İnalcık, Has Bağçede Ayşu Tarab ( Nedimler Şairler Mutribler)

Bu başlıklı ve Halil İnalcık'a ait makale ya da kitabı yıllar önce okumuş ve bazı notlar almıştım. Aslında Türk tarihçiliğinin duayen ismi olduğunu da makaleye başlamadan hemen evvel okumuştum. Bilgim yoktu kendisi hakkında ve heyecanlanmıştım da biraz, ne de olsa yaşayan en büyük Türk tarihçiyi okuyacaktım. 

Tük tarihçilerin kendilerini Anadolu Türk tarihi gibi müthiş zevkli ve karmaşık alanda uzmanlık yerine, Türk nasyonalizmine yakıt sağlama hususunda daha bir azimli olduklarını artık öğrenmiştim. Fakat, en azından duayen isim Halil İnalcık'tan az da olsa daha dikkatli ve profesyonel bir yaklaşımı beklemek de hakkımız okuyucu olarak.

Kararı okuyucu versin.

Aldığım notlar fazla değil belirteyim, seçmece, biliyorum okuyucu çabuk sıkılıyor. Sayfalardan dikkatimi çeken belirlemeler üzerine yorumlar yaptım:

s.28 : Halil İnalcık  Kabusname'nin ( 1382) Germiyan beyi Süleymanşah'ın (1368-1388) isteği üzerine Şeyhoğlu Mustafa tarafından Türkçeye çevrildiğini yazıyor.

Bari bu Türkçe çeviriyi bize bir takdim etseydi Halil İnalcık!

Yok.

Daha sonra tercümenin yetersiz bir Türkçeyle çevrildiğini Sadeddin Buluş söylemiş.

Tamam.

Nerede bu yetersiz de olsa , Türkçe çeviri ?

Yok!

Ayrıca, ismi Kürdçe Germiyan olan bir beyliğin liderinin, Farsça bir eseri, o zamanlar Germiyan hanedanı ve teba vatandaşlarca nasıl ve ne zamandan beri konuşulduğuna dair TEK bir belge bulunmayan Türkçeye çevrilmesini istemesi normalmidir ? 

Bu beyanımın temeli var. 1330 başlarında Anadolu'da bulunan meşhur Mağripli seyyah İbn Battuta'nın notları, dönemin en önemli ana kaynaklarının başında geliyor. Kendisine Kütahya ziyaretinde Germiyanların Yezidi oldukları söylenmiş.

Eh,  artık hem Germiyan, hem lideri Alişer, hem de Yezidi isimlerinden bir Oğuz Türkmen aşiret ve beyliği çıkmaz ama, Halil İnalcık elbette farklı yorumlar yapabilir.

Konuya dönersek, Kabusname'nin ( başlığın da Türkçeyle alakası yok elbette) üçüncü çevirisi ise Osmanlı Beyi Emir Süleyman (1402-1411) yakınlarından Hamza bey emriyle yapılmış.

Eserin dördüncü çevirisi ise Mercimek Ahmed'in Osmanlı Sultan'ı II.Murad'a sunduğu çeviriymiş.

Halil İnalcık'ın naklettiğine göre Ahmed, Kabusname'yi II.Murad'ın elinde görmüş; Sultan, '' içinde çok yararlı şeyler ve öğütler vardır, ama Fars dilindedir, bir kez Türkçeye çevrilmiş ama anlaşılır değildir, biri yeniden çevirse'' dileğinde bulunmuş; bunun üzerine Mercimek Ahmed,  eseri yeniden açıklamalı biçimde çevirmiştir ( 1431-1432) (Eser daha sonra 1705 te bir daha çevrilmiş).

Burada bazı ilginç anlatımlar var, ne desem ki, çok enteresan.

II.Murad  kitabı okuyor ve içinde ki çok yararlı şeyler ve öğütlerin farkında(imiş).

Kitabın daha evvel üç defa Türkçeye çevrildiğinden ise haberi yok !

Niye haberinin olmadığı zaten başlı başına bir muamma.

Ve, II.Murad  eserin Türkçe'ye ilk defa çevrildiği (!) ve onunda pek anlaşılmaz olduğunu söylüyor.

O zaman Sultan II.Murad, Yani Fatih Sultan Mehmed'in babasının,  Farsça yanında asıl Türkçeyi de çok iyi bildiğini anlıyoruz. Zira tercümenin hatalarının da farkında, ve  lisanın bozuk olduğu ve Farsça orjinaline uymadığını da görüyor.

Eh yani ,  şimdi bu durumda hem Osmanlı, Türk/Türkmen, Orta Asya Oğuz boyundan, Alp Arslan'ın soyundan ve de Türkçeyi çok iyi bilen Sultan II.Murad'dan devlet idaresinin resmi dilinin, tüm yazışmalar ile vezir kesme ritüellerinin, saray muhabbeti konuşmalarının falan Türkçe olmasını beklemek hakkımızdır, değil mi ama !

Ne gezer!

Farsça.

Üstelik mahkemelerde de  Arapça söküyor. 

Yani Islam fıkhı geçerli ve Osmanlı devlet idaresinde de,  Anadolu Rum'da ( Anadolu Selçukluda deniyor) olduğu gibi, Türkçe isminde bir lisan yok ama her nedense halkı Türk ( Türkmen-Oğuz ve 22 ila 24 arasında boy) ve hanedanı da Türk, ama ve lakin resmi iki lisan Farsça ve Arapça! 

s.48 : Halil İnalcık,1150-1214 tarihlerinde yaşayan Gence'li meşhur Nizami için, Azeri tabirini kullanıyor.

Yani işin aslı Halil İnalcık bunu yazarken,  her ne kadar Türk tarihçilik geleneğine uygun davranmış olsa da,  abartmayı az boyutta tutmalıydı.  Makale ve değerlendirmelerini Türk nasyonalistleri  haricinde birilerinin de okuyabileceğini düşünmeliydi.

Mesele şu, acaba o zamanlar, 12. yüz yıl da Halil İnalcık'ın iddia ettiği gibi Azeri isimli bir etnisite varmıydı ?

Dahası adını verdiği ve Nizami'nin memleketi Gence , Şaddadi Kürd devletinin başkentiydi.

Bu devlet 1080 yıllarında mevcuttu, hatta Ani kısmı 1199'a kadar da gitmişti ( Wikipedia da bile yazar).

Nizami ise annesinin bir Kürd asilzade  soyundan olduğunu kendisi gururla naklediyor. Ama elbette duayen tarihçi Halil İnalcık'a göre muhtemelen Kürd isimli bir etnisite bulunmadığından, Nizami'nin de Kürd olması imkansız. Bu durumda kendisi de Nizami için en makul etnisite olarak Azeri mensubiyetini seçmiş.

Ah bir de çağı uygun olsaymış!

s.50 : Özel olarak belirtmeye hacet yok, Halil İnalcık'a göre Germiyan bir Türkmen uc beyliğidir!

Anadoluda her Müslüman ya da Arabi isimliyi Türk ilan etmeye yeminli görünen Claude Cahen bile Halil İnalcık'tan daha insaflıymış. 

Pre-Ottoman Turkey,  Osmanlılardan Önce Anadolu başlıklarıyla İngilizce ve Türkçeye çevrilen kitabında, Germiyan'ın Kürd-Türkmen karışımı olduğunu yazıyordu ( kendisi eseri yazmadan evvel Türkiyeye gelmiş galiba ve tahmin edileceği üzere beyni yıkanmış ve Germiyan için Kürd'ün yanına  Türkmen ibaresini yapıştırmak zorunda kalmış görünüyor).

Oysa bizzat Claude Cahen'in kaynağı İbn Batutta  etraftaki Türkler ve ahalinin ''Jarmian'' için Yezidi dediklerini naklediyor, kendim de okudum zaten. 

Bu arada, Germiyan beyliği ile şairleri ve eserlerinden bahsediyor Halil İnalcık. 

Allah için şimdi cemi cümlemiz, yani en azından bir kaç, hadi bari bir adette olsa, Türkçe şiir ve düz yazı örneği umarız duayen ve Ulusal-Milli baş tarihçimiz Halil İnalcıktan, değil mi !

Vallahi o da yok.

s.55: Bu sayfada da bir yığın kızılbaş Türkmen aşireti lafı var, isimler vermiş vs.
Şaşırtıcı olansa, Halil İnalcık'ın Şah İsmail'i Türk ilan etmemesi...

Kürd olduğunu biliyor demek ki.

Ama milletin bilmediğini bilmiyor, yoksa hiç Şah İsmail'i  muallakta bırakırmıydı,

uçan kuşu Türk  ilan edebilecek biri.

Belki de geleneksel Sünni Hanefi Türk tepkisini yansıtıyor Şiilere.

 s.59 : Burada farklı konulara giriyor Halil İnalcık. Azeri-Türkmenlerin Osmanlı payitahtında çok gözde olduklarını yazıyor. Sanatçılar, ressamlar, terziler, inşaat ustaları, gibi.

Sanat eserleri Istanbul'da yaygın olmalı. Ve bu Azeri-Türkmen sanatçılar için bir tezkirede yazılan methiyeleri naklediyor.

Şimdi işin tuhafı, bir tam sayfadan daha az yer kaplayan ve toplam 18 satırdan oluşan Azeri-Türkmenler için kaleme alındığı tarihçimiz  Halil İnalcıkça iddia edilen yazıda, Allah rızası için TEK  bir Azeri ya da Türkmen kelimesi geçmiyor!

Yerine , bir defa Tebriz, iki defa Rum ( birinde parantez içinde Anadolulu Türk ibaresini vermiş ) ve sekiz defa da Acem ibaresi var.
Belli ki Osmanlı döneminde bu methiyeyi kaleme alan yazar, niteliklerinden bahsettiği bu Acemlerin yarın bir gün Halil İnalcık tarafından Azeri-Türkmen ilan edileceklerini bilse, hayretler içersinde kalacaktı.

Zira o dönemde, yetmiyor Azeri, bir de Halil İnalcık tarafından icad edilen Azeri-Turkmen kategorisini duymamış olacağı da belli .

Yani öyle bir şey ki, Azeri ile Türkmen'in aynı olmadığını bile bile, yazıyor.

Resmen uyduruyor.

Maksat Türkmen olsun.

Kendisi de Türkmen değil!

Burada ya makale bitmiş, ya da başka not almamışım.