Kreyenbroek'in Yezidilik Kİtabından Bir Dua ve Yezidi-Alevilik'de ''Talip'' Ne Olabilir!

Üç yıl evvel yazmışım, iyi ki de öyle olmuş yoksa bugünlerde belki sıra gelmezdi.

Yezidilik üzerine ''Yezidizm- Its Background, Observances and Textual Tradition'' kitabına bu seneler sonra bugün tekrar bir baktım. Philip Kreyenbroek yazmış, Almanya Gottingen Üniversitesinde İranolog Prof. Kurmanci de biliyor Persçe yanında. Kitabın Yezidi inancı, ritüeller ve geleneklerine dair belirlemelerini okumakta fayda var. Elbette tüm derde deva değil ama işe yarar. Okuyucu varsa hataları kendisi bulacak. Kanaatimce bu kitabın özelliği, yazarın bazı pirlerin yardımıyla derlediği Yezidi duaları. Çok ama çok önemli. Alevilikte unutulmuş bazı temel kavramları bulmak mümkün olabilir, nitekim  bir tanesini bugün tesbit ettim. Bir tane daha çok önemli olan var ama o başlı başına bir makale konusu . İnancın bilinen ve mevcut kaynaklara dayanılarak derlenebilecek serüveninde bir başlık altında tartışılmayı hakkediyor.

Aşağıya Beyta Cindi tekstinin 35 kıtasından ilkini aldım. Önce Kurmancisi, sonra da yazarın İngilizce tercümesini vereceğim. Becerdiğim kadarıyla da Türkçesini.

Burada evvela bir harf düzeltmesi yapalım. Elimde uygun alfabe yok. Dolayısıyla ben harflerin işaretlemelerini yazayım, sizler de ona göre okursunuz. İkinci sırada ve kelimesinin e si üzerinde çizgi var. Aynı zamanda xewe kelimesinin ikinci e sinde de. Üçüncü sırada ise bere 'nin ikinci e si ile sibe'nin e sinde de çizgi var :

" cindiyo rabe roje

bes ve xewe hindoje

xewa bere sibe zor 'edab ü doje"

Yazar İngilizce'ye şöyle çevirmiş :

Oh commoner , get up , it is day !

Enough, throw off (?)2 this sleep,

Sleeping ( until just) before morning (leads to) severe punishment.

-Ey talip , ayağa kalk, gün ağardı,

Yeter , bu uykuyu at ( dan kurtul ?)

Gün doğumu öncesine kadar uyumak sert cezalandırmaya yol açar

Yazar dipnot 2 için şu açıklamayı yapmış : A beyt is a text about the duties of the community, whereas a qewl directly concerned with matters of religion. No confirmation to be found. The translation for commoner ''Jindi'' has been adopted for want of a better English equivalent. The original meaning of the word is ''soldier'' , but but it is widely used for ordinary , hard-working people of no particular distinction. This beyt is very well known among Yezidis.As in the case of Qewls, the sacred instruments, def and shibab , are played when it is recited ( Sileman and Jindi 1989: 63).

Beyt , cemaatin sorumluluklarına , Qewl ise dinle ilgili hususlara yönelik tekstler, diyor. Müteakip cümlede yazar, Jindi kelimesinin İngilizce commoner olarak tercümesinin daha doğru bir İngilizce karşılık zaruretinden hasıl olduğunu naklediyor. Yazara göre Jindi'nin orjinal anlamı asker olmakla birlikte, daha çok sıradan, emeğiyle çalışan ve genel de herhangi bir paye sahibi olmayanlar için kullanılıyormuş. Beyt Yezidiler arasında çok iyi bilinirmiş. Qewller de olduğu gibi , dini müzik aletleri olan def ve şibab eşliğinde nakledilirmiş.

Şimdi burada Jindi kelimesine dikkat edelim. Yukarıda Kurmanci'den Türkçeye çeviri de, İngilizce ''commoner- halk tabakasından olan kimse'' için ''talip'' kelimesini kullandım.

Talip, Sufi kavramı görünüyor ve Arabi, talebe olarak kullandığımız kelime. Bir düşünelim ; Yezidi ve Re/Alevi Kürdler de neyin talebeliği yapılacak ?

Kuran kursumu açılmış ?

Jindi, Mir ve Pir soyundan olmayan tüm halka verilen isim aslında. Bu ayrıcalığa aşiret reisleri dahil mi, bilemiyorum.

Bir husus kesin ; Kürdi'ye giren Talip kelimesi Jindi'nin yerini almış her nasılsa. Jindi'nin Kurmanci sözlüklerde bir çok anlamı var; asilden tutalım, iyi, yakışıklıya kadar.

Ama unutulmuş.

Daha da kötüsü, Alevilik'te daha da unutulmuş.