Beze Kelimesi

Bir ara, şimdi unuttuğum bir tesadüf eseri olsa gerekti, kelime dikkatimi çekmişti. Yakinen bildiğimiz ''beze'' kelimesi, Türkçe'de ''hamur topağı'' anlamına gelir evvela. Fırıncılar  yuvarladıkları ve daha sonra işleyecekleri yuvarlak biçime soktukları hamurları bu isimle anıyorlar.
Ayrıca  kullanımı çok yaygın ''yağ bezesi'' var.

Bakalım Türkçe sözlükler de ne deniyor ''beze '' kelimesi için.
Red House Türkçe-İngilizce 1996 basımı sözlüğü tavsiye ederim, Kürd inançlarıyla ilgili yayınlanmış akademik bir çalışmada  yanlış yazılmış  önemli bir  kavramın aslını burada buldum. Zaten buna bakınca da, nette bulunabilecek ve yine Red House'un yayınladığı  1800 yıllarının Osmanlıca-İngilizce lügatine bakmaya da gerek kalmıyor, en azından bu kelime için.

Sayfa 169 da beze için şu var : ''Gk , lump of dough.''

Bu aslında kelime için verilen ilk anlam ve Yunanca  kökenli  ''hamur topağı,'' olduğu şeklinde. Daha bir çok anlam verilmiş ama bizim için esas olan bu.

Ferit Devellioğlu Osmanlıca-Türkçe sözlükte ise iki beze var.Bunlardan biri Arabi kökenli ve ''fakir ; miskin.'' anlamlarını veriyor.
Diğeri ise Farsça kökenli, ''günah, hata, kabahat ,suç'' anlamlarını taşıyor.
Ferit Devellioğlu net te var (dı), ilgilenenler el altında bulundursunlar, link için Academia.edu sitesinde sözlük ismi yazıldığında çıkar.

Türkçe etimolojinin büyük ismi Sir Gerad Clauson p.388 de Türkçe olarak bez kelimesini, tam da aradığımız ikinci anlam olan vücuttaki yağ şişkinliği olarak veriyor. Kısaca, İngilizce ''gland'' kelimesini kullanmış ki, bu da zaten ''gudde, ifrazat hücresi, torba,'' anlamlarına geliyor. Yani mutlaka bir ''topak'' ve ''yağ'' duygusunu veriyor.
Yalnız, kelimenin nereden çıktığı belirsiz.

İlgilenenler için Clauson en önemli Türkçe etimolojik sözlüktür ve net te mevcut. Link : http://altaica.ru/LIBRARY/CLAUSON/Clauson_EDT.pdf

Yeni etimologlardan, ve de kendisini eleştiren Türklerin tamamını geride bırakarak çok geniş bir Türkçe etimolojik sözlük hazırlayan Sevan Nişanyan ise iki farklı anlamı veriyor.
İlki ''bez'' olarak ve de aynen Clauson gibi, Kaşgari'den alınma ve elbette çok şüpheli. Şüpheli diyorum zira bu Kaşgari'nin bin yıldır bir tarihi eserde kaynak olarak kullanıldığına dair tek bir  delil var mı, bilemiyorum. Bana kalırsa tamamen bir Kilisli Rıfat derlemesi, sırf Oğuz vs Türkmen tarihi ve dili uydurmalarına destek amacıyla Cumhuriyetin ilk dönemlerinde icad edilmiş görünüyor.
Bu husus başlıbaşına bir akademik tez konusu. Umarım bir gün el atan çıkar.

Nişanyan'a göre,  bez :

ETü: [ Kaşgarî, Divan-i Lugati't-Türk, 1073]
biz [[deri ile et arasına oluşan yumru]]

<< ETü bez/biz yara izi, ciltte kabarcık, ur 

Anlam doğru ama Türkçe mi, bakacağız.

Bir de ''beze'' kelimesini vermiş Nişanyan, o ise Red House da verileni tutuyor ama sözlüğü genel de bazı önemli yanlışlar da barındırsa çok esaslı bir çalışma olan Nişanyan bu kelimeyi biraz üstünkörü ele almış ve tutmuş  Fransızca ilan etmiş :

''[ TDK, Türkçe Sözlük, 2. Baskı, 1955]
beze: Hamur topağı.

~ Fr baiser 1. öpücük, 2. şeker ve kremadan yapılan bir tür tatlı << Lat basiare öpme.'' 

Velhasılı beze'nin ''hamur topağı'' karşılığına Red House Yunan, Nişanyan ise Fransız köken bulmuşlar.

Şimdi bu durumda bendeniz de açıklamalardan tatmin olmayınca, unutulmuş-yok edilmiş lisanlardan birine bakmayı düşündüm, 

Kürdçe'ye!

Aman bir de ne göreyim, bu beze Kürdçe değilmiymiş !

Hele asıl Kaşgari de Türkçe yazan bez var ya, işte tastamam o da üstelik. 

Kurmanji-English Dictionary by Michael L.Chyet,  p.50, bez : '' fat, grease, lard, suet, tallow.''

Yağ anlamına geliyor, akışkan olmayan ile iç yağı, kuyruk yağı, don yağı, mum yağı vs., gibi.
Kelimenin asıl kökeni ise tastamam net biçimde verilmiş.
 Old İrani ( Eski İrani) de ''wazda'' ; Avestan da ise ''vazdah''.

Alevi Kürdler daha iyi bilirler. Hani ''niyaz'' olarak dağıtılan, bazı özel günlerde yapılan yağlı bir ekmek türü vardır. Buna ''bizik, bazik, bezek'' gibi yöresel isimler verilir. İşte kelimenin ''yağ'' ile ''topak hamur'' anlamlarının tam ifadesi bu yağlı ekmek türüdür.

Elbette meşhur bazlama ekmeği de beze'den geliyor gelmeye de, üzerine çalışma gerekiyor biraz daha.

Türkçeymiş, Yunancaymış, Fransızca , hatta Latince kökenliymiş, tamamı yanlış.

Kelime isbatlı Kürdçe...